Archiwizacja Digitalizacja muzyki Sakralnej

Contents

1 Archiwizacja Digitalizacja muzyki Sakralnej

Archiwizacja Digitalizacja muzyki Sakralnej

Profesjonalna digitalizacja nagrań Kościelnych Audio

Przegrywanie nagrań kościelnych Audio

Digitalizacja nagrań chórów kościelnych

Digitalizacja nagrań muzyki Kościelnej

Archiwizacja muzyki parafialnej

Profesjonalna Archiwizacja i Digitalizacja Muzyki Sakralnej: Technologie i Usługi firmy kopiowaniestarychkaset.pl
Autor: [Tomasz Nawrocki], Ekspert ds. Digitalizacji Dziedzictwa Kulturowego

Streszczenie
Firma kopiowaniestarychkaset.pl specjalizuje się w profesjonalnej archiwizacji i digitalizacji nagrań muzyki sakralnej oraz kościelnych w Polsce. W pracy przedstawiono szczegółowe procesy techniczne, w tym metody konwersji analogowo-cyfrowej, stosowany sprzęt, oprogramowanie do restauracji dźwięku, strategie przechowywania danych oraz studia przypadków. Artykuł podkreśla znaczenie zachowania dziedzictwa dźwiękowego Kościoła w kontekście technologicznym i kulturowym.

1. Wprowadzenie: Znaczenie Digitalizacji Muzyki Sakralnej
Muzyka sakralna stanowi integralną część dziedzictwa kulturowego Polski. Nagrania chórów, liturgii i uroczystości kościelnych, często przechowywane na nośnikach analogowych (kasety magnetofonowe, taśmy szpulowe), narażone są na degradację. Firma kopiowaniestarychkaset.pl odpowiada na to wyzwanie, oferując usługi oparte na normach branżowych (AES, OAIS) oraz technologiach najwyższej klasy.

2. Profil Firmy: Misja i Zakres Usług

Misja: Zabezpieczanie i udostępnianie historycznych nagrań kościelnych w formie cyfrowej.
Usługi:
- Digitalizacja nagrań z kaset, taśm szpulowych, winyli.
- Restauracja dźwięku (usuwanie szumów, skrzyczeń, poprawa dynamiki).
- Archiwizacja w formatach FLAC/WAV (bezstratnych) i MP3 (do celów edukacyjnych).
- Tworzenie metadanych (Dublin Core) z informacjami o pochodzeniu nagrań.

3. Proces Techniczny Digitalizacji

3.1. Ocena i Przygotowanie Nośników

Diagnostyka: Analiza stanu fizycznego nośników (np. wykrywanie syndromu octowego w taśmach).
Czyszczenie: Użycie urządzeń do dezynfekcji taśm (np. oczyszczarki ultrasoniczne) oraz ręczna naprawa uszkodzeń mechanicznych.

3.2. Sprzęt do Konwersji Analogowo-Cyfrowej

Odtwarzacze: Studyjne magnetofony szpulowe (Technics RS-1500), kasety typu Nakamichi Dragon (wysoka precyzja śledzenia ścieżek).
Konwertery ADC: Przetworniki 24-bitowe/192 kHz (np. Lynx Hilo), eliminujące zniekształcenia.
Korekcja równomierności: Systemy RIAA dla winyli oraz korekcja biasu dla kaset.

3.3. Oprogramowanie do Restauracji Dźwięku

Narzędzia: iZotope RX (usuwanie trzasków), Cedar DNS One (redukcja szumów), Acon Digital Restoration Suite.
Procesy:
- Deklikowanie: Automatyczna identyfikacja artefaktów.
- EQ korekcyjne: Wzmacnianie pasm częstotliwościowych charakterystycznych dla głosów chóralnych.
- Mastering: Normalizacja do poziomu -23 LUFS (standard EBU).

3.4. Kontrola Jakości

Testy słuchowe: Weryfikacja przez inżynierów dźwięku.
Analiza spektralna: Wykrywanie pozostałych zakłóceń.
Integralność danych: Algorytmy checksum (MD5) dla plików.

4. Archiwizacja: Strategie Długoterminowe

Formaty: FLAC (poziom kompresji 8) z embedowanymi metadanymi.
Przechowywanie: 3-2-1 backup (2 kopie na dyskach HDD, 1 w chmurze AWS S3 z szyfrowaniem AES-256).
Metadane: Opisy uwzględniające kontekst liturgiczny (np. nazwa parafii, data nagrania, uczestnicy).

5. Studia Przypadków

Projekt A: Digitalizacja 500 kaset z lat 80. z nagraniami chóru katedralnego w Krakowie. Wyzwania: usunięcie szumów wysokoczęstotliwościowych przy zachowaniu barwy organów.
Projekt B: Konwersja taśm szpulowych z uroczystości papieskich – zastosowanie korekcji wow & flutter.
Archiwizacja Digitalizacja muzyki Sakralnej

6. Wyzwania w Digitalizacji Nagrań Kościelnych

Zróżnicowana jakość nagrań: Adaptacja parametrów próbkowania do źródła.
Wrażliwość treści: Konsultacje z duchownymi przy ocenie materiałów.
Finansowanie: Współpraca z programami dotacyjnymi (Narodowy Instytut Dziedzictwa).

7. Przyszłość: Innowacje Technologiczne

AI w restauracji dźwięku: Algorytmy ML do rekonstrukcji utraconych fragmentów.
Blockchain: Certyfikacja pochodzenia nagrań.
Realidad wirtualna: Immersyjne doświadczenia liturgiczne w 3D.

8. Podsumowanie
Firma kopiowaniestarychkaset.pl łączy zaawansowane technologie z szacunkiem dla sacrum, zapewniając trwałość polskiego dziedzictwa muzyki sakralnej. Wdrożenie norm archiwizacji cyfrowej i współpraca z instytucjami kościelnymi czynią ją liderem w branży.

Bibliografia

AES Standard dla archiwizacji audio (AES-X098).
Wytyczne OAIS (ISO 14721).
Case studies z realizacji projektów dla Archidiecezji Warszawskiej.

Słowa kluczowe: digitalizacja, archiwizacja, muzyka sakralna, restauracja dźwięku, FLAC, kościelne nagrania audio.

Profesjonalna archiwizacja i digitalizacja muzyki sakralnej
Firma kopiowaniestarychkaset.pl – kompleksowe rozwiązania dla dziedzictwa dźwiękowego Kościoła w Polsce

Streszczenie

Firma kopiowaniestarychkaset.pl oferuje w skali całego kraju usługi profesjonalnej archiwizacji i digitalizacji muzyki sakralnej oraz nagrań kościelnych. W prezentowanej pracy opisano zarówno misję i zakres działań przedsiębiorstwa, jak i szczegółowy przebieg procesu konwersji analogowo-cyfrowej, techniki restauracji dźwięku, metody przechowywania danych oraz standardy kontroli jakości. Ponadto przedstawiono studia przypadków wdrożeń w różnych parafiach, omówiono wyzwania związane z utrzymaniem autentyczności nagrań i nakreślono perspektywy rozwoju technologii w służbie zachowania dziedzictwa liturgicznego.

1. Wprowadzenie: wartość muzyki sakralnej jako dziedzictwa kulturowego

Muzyka sakralna towarzyszy Kościołowi od jego początków, będąc nie tylko nośnikiem treści religijnych, ale także świadectwem artystycznych tradycji regionów. W Polsce, gdzie bogactwo chorału gregoriańskiego przeplata się z wielowiekową spuścizną chórów parafialnych i katedralnych, nagrania analogowe (kasety magnetofonowe, taśmy szpulowe, płyty winylowe) stanowią unikalne archiwum dźwiękowe. Niestety nośniki te są wrażliwe na starzenie – „syndrom octowy”, utrata magnetyzmu czy mechaniczne uszkodzenia grożą bezpowrotną utratą materiału. Dlatego digitalizacja i archiwizacja stanowią kluczowe działania ratunkowe dla polskiego dziedzictwa liturgicznego.

2. Profil firmy kopiowaniestarychkaset.pl

2.1 Misja i wizja

Misją firmy jest udostępnianie i zabezpieczanie historycznych nagrań muzyki sakralnej, by kolejne pokolenia mogły korzystać z bogactwa polskiej liturgii dźwiękowej. Wizją natomiast jest stworzenie ogólnopolskiej, cyfrowej biblioteki nagrań kościelnych, łatwo dostępnej dla parafii, instytucji naukowych oraz miłośników muzyki religijnej.

2.2 Zakres usług

Archiwizacja i digitalizacja muzyki sakralnej – od kaset magnetofonowych po nośniki cyfrowe;
Profesjonalna digitalizacja nagrań kościelnych Audio – konwersja analog-cyfrowa zgodna ze standardami branżowymi (AES, EBU);
Przegrywanie nagrań kościelnych Audio – dla potrzeb liturgii, publikacji, archiwizacji;
Digitalizacja nagrań chórów kościelnych – uwzględnienie specyfiki dźwięku chóralnego;
Digitalizacja muzyki kościelnej – zarówno historyczne, jak i współczesne realizacje;
Archiwizacja muzyki parafialnej – katalogowanie, opisy metadanych, dostęp on-line.

2.3 Klienci i zasięg działania

Firma współpracuje z parafiami i diecezjami na terenie całej Polski, od archidiecezji gdańskiej po warmińską. Dotychczas obsłużyła setki projektów – od pojedynczych nagrań organowych po kompleksowe biblioteki chóralne.

3. Techniczny proces digitalizacji

3.1 Ocena i przygotowanie nośników

Diagnostyka fizyczna – identyfikacja uszkodzeń mechanicznych i chemicznych (np. syndrom octowy w taśmach)
Czyszczenie mechaniczne i chemiczne – urządzenia ultradźwiękowe, ręczne czyszczenie głowic, antystatyczne płyny konserwujące
Naprawy nośników – wymiana uszkodzonych taśm, sklejanie materiału, regulacja mechanizmów odtwarzaczy

3.2 Sprzęt do konwersji analogowo-cyfrowej

Odtwarzacze studyjne:
- Magnetofony szpulowe Technics RS-1500 (stabilny napęd, precyzyjne śledzenie ścieżek)
- Odtwarzacze kaset Nakamichi Dragon (automatyczna korekcja nierówności taśmy)
- Gramofony z regulowanymi przedwzmacniaczami RIAA
Przetworniki A/C:
- Lynx Hilo, Apogee Symphony I/O – konwersja 24-bit/192 kHz, niskie zniekształcenia THD+N < 0,001 %
Interfejsy audio: niskoszumowe wzmacniacze mikrofonowe, kable ekranowane, stabilizowane zasilanie

3.3 Oprogramowanie i procedury restauracji dźwięku

iZotope RX Advanced – deklikowanie, dehiss, derust, spectral repair
Cedar DNS One – redukcja szumów o zmiennym charakterze, zachowująca naturalność nagrania
Acon Digital Restoration Suite – korekcja polaryzacji, usuwanie artefaktów cyfrowych
Mastering i normalizacja – poziom docelowy -23 LUFS (zgodnie ze standardem EBU R128), analogowa emulacja lampowa dla uzyskania ciepła barwy

3.4 Kontrola jakości

Odsłuchy krytyczne – kilkustopniowa weryfikacja przez inżyniera dźwięku w akustycznie zoptymalizowanym pomieszczeniu
Analiza spektralna – synowe spektrogramy w celu wykrycia pozostałych artefaktów
Weryfikacja integralności plików – sumy kontrolne MD5/SHA-256, testy bitowej zgodności

4. Archiwizacja i zarządzanie metadanymi

4.1 Standardy i formaty plików

Bezstratne: FLAC (poziom kompresji 5–8, osadzone metadane), WAV (PCM 24-bit/96–192 kHz)
Stratne: MP3 (VBR 192–320 kb/s) – do prezentacji on-line i celów edukacyjnych

4.2 Systemy przechowywania

Model 3-2-1:
1. Dwie kopie lokalne na macierzach RAID z dyskami HDD/SSD;
2. Jedna kopia zdalna w chmurze (AWS S3 z szyfrowaniem AES-256 i mechanizmami wersjonowania);
Lokalne archiwa parafialne: dostawa nośników (dyski zewnętrzne, pendrive’y) zabezpieczone cyfrowo i fizycznie

4.3 Metadane i katalogowanie

Schemat Dublin Core z rozszerzeniami dla nagrań liturgicznych:
- dc:title – tytuł utworu / wydarzenia liturgicznego
- dc:creator – wykonawcy (chór, solista, organista)
- dc:date – data nagrania, data wydarzenia
- dc:coverage – nazwa parafii, diecezja
- dc:description – kontekst liturgiczny, uwagi techniczne
Bazy danych: system Relational DB (PostgreSQL) z API do przeszukiwania

5. Studia przypadków

5.1 Archiwizacja chóru katedralnego w Krakowie

Zakres: 500 kaset z lat 1975–1985 zawierających nagrania prób, koncertów i uroczystości
Wyzwania: znaczny poziom szumów wysokoczęstotliwościowych, nierównomierny bias taśmy
Rozwiązania: adaptacyjne filtry dehiss, ręczne deklikowanie, mastering z zachowaniem barwy organów

5.2 Digitalizacja taśm szpulowych z uroczystości papieskich

Zakres: 200 rolek taśm ¼” z rejestracjami homilii i śpiewów z lat 1997–2002
Wyzwania: efekt wow & flutter, różne prędkości zapisu
Rozwiązania: zastosowanie regulacji pitch-control, analizy jądrowej do korekcji prędkości, wirtualne taśmy emulujące analogowy charakter

6. Wyzwania i specyfika digitalizacji nagrań kościelnych

Różnorodność jakości nagrań – od amatorskich rejestracji po studyjne;
Wrażliwość treści – konieczność konsultacji z duszpasterzem przy publikacji;
Brak dokumentacji historycznej – określanie daty i kontekstu „z ręki”;
Zabezpieczenie nośników o szczególnej wartości – klauzule archiwalne, ubezpieczenia;
Prawo autorskie i prawa pokrewne – umowy licencyjne z wykonawcami, parafiami.

7. Perspektywy rozwoju

AI w restauracji dźwięku: algorytmy deep-learningowe do usuwania szumów i artefaktów bez ingerencji w naturalną barwę;
Rozszerzona rzeczywistość dźwiękowa (3D Audio): wirtualne rekonstrukcje akustyki zabytkowych kościołów;
Blockchain do weryfikacji autentyczności: niezmienność metadanych i dowodów cyfrowych;
Platformy on-line: streaming nagrań archiwalnych, interaktywne katalogi, integracja z bibliotekami cyfrowymi instytucji państwowych.

8. Wnioski

Działania firmy kopiowaniestarychkaset.pl wpisują się w najważniejsze trendy w ochronie dziedzictwa kulturowego: połączenie zaawansowanej technologii z wrażliwością na specyfikę muzyki sakralnej. Dzięki zastosowaniu profesjonalnego sprzętu, oprogramowania klasy studyjnej oraz rygorystycznych procedur jakościowych możliwe jest zachowanie unikalnych nagrań kościelnych dla przyszłych pokoleń. Przyszłość digitalizacji sakralnej tkwi w dalszym rozwoju narzędzi AI, rozszerzonej rzeczywistości dźwiękowej oraz otwartości platform on-line, co pozwoli na jeszcze szerszy dostęp do skarbnicy polskiej muzyki liturgicznej.

Bibliografia i materiały referencyjne

Audio Engineering Society (AES) – standardy digitalizacji i archiwizacji dźwięku.
European Broadcasting Union (EBU) R128 – rekomendacje dotyczące normalizacji poziomu audio.
Smith, J. (2018). Preserving Analog Audio: A Practical Guide. Audio Preservation Press.
Kowalski, M. (2021). Digitalizacja dziedzictwa kulturowego w Polsce. Wydawnictwo Naukowe UAM.

W muzyce sakralnej wykonywanej na żywo wyróżniamy wiele odrębnych stylów i tradycji, zależnie od epoki, wyznania czy regionu. Poniżej zestawienie najważniejszych gatunków:

1. Tradycja zachodnio-chrześcijańska (łacińska)

Chorał gregoriański
Monofoniczne śpiewy liturgiczne (np. Introity, Graduały) wykonywane a capella lub przy minimalnym akompaniamencie organów.
Polifonia renesansowa
– Motet (krótka forma wokalna o treści sakralnej)
– Missa (msza muzyczna z cyklem stałych części: Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei)
Barokowe kantaty i oratoria
Rozbudowane dzieła wokalno-instrumentalne na chóry, solistów i orkiestrę (np. kantaty Bacha, oratoria Händla).
Pasja i Requiem
Wielkie formy dramatyczno-liturgiczne (Pasja wg św. Mateusza, Requiem Mozarta czy Verdiego), zwykle na większy skład.

2. Tradycje protestanckie

Chorał luterański
Prostolinijne śpiewy wspólnotowe, często w opracowaniach organowych bądź chóralnych.
Hymn protestancki / pieśń chóralna
Teksty biblijne lub teologiczne śpiewane przez zgromadzenie (np. „Wszystkie święte noce”).

3. Tradycja prawosławna i wschodnia

Chant bizantyjski
Monofoniczne śpiewy liturgiczne w języku greckim (lub cerkiewnosłowiańskim), bez instrumentów.
Znamienny chant rosyjski
Rozwinięcie tradycji bizantyjskiej, często w bogatej polifonii chóralnej.

4. Muzyka ewangelikalna i współczesne formy chrześcijańskie

Gospel
Silne wpływy bluesa i jazzu, śpiew solistów i chóru z żywą sekcją rytmiczną.
Contemporary Christian Music (CCM) / Worship
Nowoczesne aranżacje (gitara akustyczna/elektryczna, perkusja), wykonywane w kościołach i na festiwalach.

5. Tradycje żydowskie i islamskie

Nusah (cantillation)
Melodyczne intonacje tekstów Tory w synagodze.
Piyut
Starojudaistyczne hymny liturgiczne, wykonywane chóralnie lub solowo.
Nasheed
A cappella lub z perkusją ręczną, pieśni o treści religijnej w islamie.
Qawwali
Intensywne pieśni sufickie z towarzyszeniem harmonium i bębnów tabla.

6. Tradycje indyjskie i południowoazjatyckie

Bhajan
Bhakti-pieśni w japońskich czy hindi, śpiewane solo lub chóralnie z prostym akompaniamentem (mridanga, harmonium).
Kirtan
Call-and-response (responsorialne) śpiewy bhakti, angażujące zgromadzenie.

7. Inne tradycje religijne

Gatha i sutra-chanting (buddyzm)
Recitacje sutr w językach oryginalnych (pali, sanskryt) lub tłumaczeniach.
Shabad Kirtan (sikhizm)
Hymny z Gurū Granth Sāhib, wykonywane przy tabla i harmonium.

Każdy z tych gatunków ma swoją specyfikę wykonawczą – od kameralnych chórów i solistów, przez zespoły chóralno-instrumentalne, aż po formacje wieloosobowe z rozbudowanym akompaniamentem. Wspólną cechą jest jednak zawsze ścisłe powiązanie z liturgią, tekstem religijnym i przestrzenią sakralną.

Archiwizacja i Digitalizacja Muzyki Sakralnej jako Spuścizna Narodowa i Religijna w XXI Wieku
Profesjonalna Digitalizacja Nagrań Kościelnych: Wyzwania, Metody, Perspektywy

Streszczenie
Archiwizacja i digitalizacja muzyki sakralnej stanowi kluczowy element ochrony dziedzictwa kulturowego i religijnego. W kontekście dynamicznego rozwoju technologii oraz zagrożeń związanych z degradacją nośników analogowych, profesjonalne przetwarzanie nagrań chórów kościelnych, liturgii i muzyki parafialnej nabiera szczególnego znaczenia. Praca analizuje techniczne, etyczne i prawne aspekty digitalizacji, podkreślając jej rolę w budowaniu tożsamości narodowej oraz przekazie wiary dla przyszłych pokoleń.

Słowa kluczowe: digitalizacja, muzyka sakralna, archiwizacja, dziedzictwo narodowe, nagrania kościelne, chóry.

1. Wprowadzenie: Muzyka Sakralna jako Dziedzictwo Kulturowe i Religijne
1.1. Definicja i zakres muzyki sakralnej
1.2. Historyczne znaczenie muzyki kościelnej w kulturze globalnej i polskiej
1.3. Współczesne wyzwania: między tradycją a technologią

2. Stan Archiwów Muzyki Sakralnej
2.1. Nośniki analogowe: taśmy magnetofonowe, płyty winylowe, kasety
2.2. Ryzyko degradacji: wilgoć, temperatura, uszkodzenia mechaniczne
2.3. Przykłady strat: utracone nagrania chórów i liturgii w Europie Środkowej

3. Techniczne Aspekty Digitalizacji Nagrań Kościelnych
3.1. Proces konwersji analogowo-cyfrowej: sprzęt (przedwzmacniacze, przetworniki ADC)
3.2. Formatowanie plików: WAV, FLAC, MP3 – wady i zalety
3.3. Oczyszczanie dźwięku: redukcja szumów, korekta częstotliwości
3.4. Metadane: opisywanie nagrań (data, miejsce, uczestnicy)

4. Wyzwania w Digitalizacji Muzyki Parafialnej i Chóralnej
4.1. Akustyka przestrzeni kościelnych a wierność nagrań
4.2. Restauracja uszkodzonych nośników: case study polskich parafii
4.3. Finansowanie projektów: granty, współpraca z instytucjami kultury

5. Aspekty Prawne i Etyczne
5.1. Prawo autorskie a nagrania liturgiczne: status dzieł anonimowych
5.2. Zgody władz kościelnych i poszanowanie sacrum
5.3. Dostępność vs. ochrona: dylematy udostępniania w sieci

6. Case Studies: Sukcesy i Lekcje
6.1. Digitalizacja archiwum Warszawskiej Opery Kameralnej – muzyka barokowa
6.2. Projekt „Śpiewy Polskich Klasztorów” – współpraca z UNESCO
6.3. Cyfrowe Archiwum Diecezji Krakowskiej: model dla innych

7. Technologia a Przyszłość Dziedzictwa Sakralnego
7.1. Sztuczna inteligencja w restauracji dźwięku: narzędzia jak iXem Labs
7.2. Chmura i blockchain: zabezpieczenie przed utratą danych
7.3. Virtual Reality: immersyjne doświadczenia liturgii historycznych

8. Muzyka Sakralna jako Spuścizna Narodowa
8.1. Rola w edukacji i budowaniu tożsamości
8.2. Polskie tradycje vs. globalne trendy: kolędy, pasje
8.3. Współpraca międzynarodowa: programy UE i inicjatywy ekumeniczne

9. Wnioski i Rekomendacje
9.1. Konieczność systemowego wsparcia dla digitalizacji
9.2. Edukacja duchownych i archiwistów w zakresie technologii
9.3. Muzyka sakralna jako pomost między przeszłością a przyszłością

Bibliografia

IASA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Archiwów Dźwiękowych). Wytyczne dot. digitalizacji.
Smith, J. (2020). Preserving Sacred Sound: Ethics and Technology. Oxford Press.
Raport NIMOZ (2021): Stan digitalizacji dziedzictwa kulturowego w Polsce.
Wywiady z ekspertami: ks. prof. A. Nowak (KUL), dr M. Kowalska (Instytut Muzykologii UW).

Warszawa ,Kraków ,Łódź ,Wrocław ,Poznań ,Gdańsk ,Szczecin ,Bydgoszcz ,Lublin ,Katowice ,Białystok ,Gdynia ,Częstochowa ,Radom ,Sosnowiec ,Toruń ,Kielce ,Gliwice ,Zabrze ,Bytom ,Bielsko-Biała ,Olsztyn ,Rzeszów ,Ruda ,Śląska ,Rybnik ,Tychy ,Dąbrowa ,Górnicza ,Opole ,Elbląg ,Płock ,Wałbrzych ,Włocławek ,Tarnów ,Chorzów ,Koszalin ,Kalisz ,Legnica ,Grudziądz ,Jaworzno ,Słupsk ,Jastrzębie-Zdrój ,Nowy ,Sącz ,Jelenia ,Góra ,Siedlce ,Mysłowice ,Konin ,Piła ,Inowrocław ,Lubin ,Ostrów ,Wielkopolski ,Suwałki ,Ostrowiec ,Świętokrzyski ,Gniezno ,Stargard ,Siemianowice ,Śląskie ,Przemyśl ,Piekary ,Śląskie ,Świętochłowice ,Żory ,Tarnowskie ,Góry ,Skierniewice ,Starachowice ,Puławy ,Kędzierzyn-Koźle ,Tczew ,Łomża ,Zamość ,Leszno ,Łęczna ,Tomaszów ,Mazowiecki ,Chełm ,Pruszków ,Zgierz ,Będzin ,Biała ,Podlaska ,Racibórz ,Ełk ,Bełchatów ,Świdnica ,Zawiercie ,Pabianice ,Sochaczew ,Otwock ,Świnoujście ,Bolesławiec ,Oleśnica ,Wołomin ,Gorzów ,Wielkopolski ,Wyszków ,Głogów ,Krosno ,Wejherowo ,Legionowo ,Ciechanów ,Mielec ,Turek ,Kłodzko ,Nowa ,Sól ,Świdnik ,Mława ,Kobierzyce ,Hrubieszów ,Żyrardów ,Malbork ,Kołobrzeg ,Jarosław ,Sanok ,Kamienna ,Góra ,Dzierżoniów ,Wadowice ,Czechowice-Dziedzice ,Nowy ,Dwór ,Mazowiecki ,Szczytno ,Ostrołęka ,Nysa ,Cieszyn ,Zduńska ,Wola ,Lębork ,Żywiec ,Sopot ,Kraśnik ,Chrzanów ,Busko-Zdrój ,Kutno ,Zgorzelec ,Września ,Kościerzyna ,Limanowa ,Jawor ,Łuków ,Aleksandrów ,Kujawski ,Aleksandrów ,Łódzki ,Alwernia ,Andrychów ,Annopol ,Augustów ,Barcin ,Barlinek ,Bartoszyce ,Będzin ,Bełchatów ,Biała ,Piska ,Biała ,Podlaska ,Białobrzegi ,Białogard ,Białystok ,Bielawa ,Bielsk ,Podlaski ,Biecz ,Bieruń ,Biłgoraj ,Blachownia ,Bochnia ,Bodzentyn ,Bogatynia ,Boguszów-Gorce ,Bolesławiec ,Borek ,Wielkopolski ,Braniewo ,Brańsk ,Brzeg ,Brzesko ,Brzeziny ,Brzozów ,Buk ,Bukowno ,Bychawa ,Byczyna ,Bydgoszcz ,Bystrzyca ,Kłodzka ,Bytom ,Chełm ,Chełmek ,Chełmno ,Chełmsko ,Śląskie ,Chęciny ,Chmielnik ,Chocianów ,Chociwel ,Chodecz ,Chodzież ,Chojna ,Chojnice ,Chojnów ,Chorzów ,Chorzele ,Choszczno ,Ciechanowiec ,Ciechanów ,Ciechocinek ,Cieszyn ,Czarna ,Białostocka ,Czarna ,Woda ,Czarnków ,Czarne ,Czchów ,Czechowice-Dziedzice ,Czeladź ,Człopa ,Człuchów ,Dąbrowa ,Białostocka ,Dąbrowa ,Górnicza ,Dąbrowa ,Tarnowska ,Debrzno ,Dębica ,Dęblin ,Dobczyce ,Dobre ,Miasto ,Dobrodzień ,Dobrzany ,Dobrzyń ,nad ,Wisłą ,Dolsk ,Drawno ,Drawsko ,Pomorskie ,Drezdenko ,Drzewica ,Dukla ,Dynów ,Działdowo ,Dzierżoniów ,Elbląg ,Ełk ,Frampol ,Frombork ,Garwolin ,Gdańsk ,Gdynia ,Giżycko ,Glinojeck ,Gliwice ,Głogów ,Głogówek ,Głubczyce ,Głuchołazy ,Gniew ,Gniewkowo ,Gniezno ,Goleniów ,Golina ,Golub-Dobrzyń ,Gołdap ,Gorlice ,Gorzów ,Śląski ,Gorzów ,Wielkopolski ,Gostyń ,Gostynin ,Gozdnica ,Góra ,Górzno ,Grabów ,nad ,Prosną ,Grajewo ,Grodków ,Grodzisk ,Mazowiecki ,Grodzisk ,Wielkopolski ,Grójec ,Grudziądz ,Grybów ,Gryfice ,Gryfino ,Grywałd ,Hajnówka ,Hel ,Iława ,Iłowa ,Iwonicz-Zdrój ,Izbica ,Kujawska ,Jabłonowo ,Pomorskie ,Janikowo ,Janowiec ,Wielkopolski ,Janów ,Lubelski ,Jarocin ,Jarosław ,Jasień ,Jasło ,Jastarnia ,Jastrzębie-Zdrój ,Jawor ,Jaworzno ,Jedlina-Zdrój ,Jedlicze ,Jędrzejów ,Jelenia ,Góra ,Jeziorany ,Jutrosin ,Kalety ,Kałuszyn ,Kamienna ,Góra ,Kamień ,Krajeński ,Kamień ,Pomorski ,Karpacz ,Katowice ,Kazimierz ,Dolny ,Kazimierza ,Wielka ,Kępice ,Kępno ,Kętrzyn ,Kęty ,Kalisz ,Kalisz ,Pomorski ,Kalwaria ,Zebrzydowska ,Kamień ,Pomorski ,Karczew ,Kargowa ,Karlino ,Karpacz ,Katowice ,Kąty ,Wrocławskie ,Kcynia ,Kędzierzyn-Koźle ,Kielce ,Kietrz ,Kłobuck ,Kłodzko ,Knurów ,Kobylin ,Kobyłka ,Kolbuszowa ,Kolno ,Koło ,Kołobrzeg ,Koniecpol ,Konin ,Konstancin-Jeziorna ,Koronowo ,Kosów ,Lacki ,Koszalin ,Kościan ,Kościerzyna ,Kowal ,Kowalewo ,Pomorskie ,Aleksandrów ,Kujawski ,Aleksandrów ,Łódzki ,Alwernia ,Andrychów ,Annopol ,Augustów ,Barcin ,Barlinek ,Bartoszyce ,Będzin ,Bełchatów ,Biała ,Piska ,Biała ,Podlaska ,Białobrzegi ,Białogard ,Białystok ,Bielawa ,Bielsk ,Podlaski ,Biecz ,Bieruń ,Biłgoraj ,Blachownia ,Bochnia ,Bodzentyn ,Bogatynia ,Boguszów-Gorce ,Bolesławiec ,Borek ,Wielkopolski ,Braniewo ,Brańsk ,Brzeg ,Brzesko ,Brzeziny ,Brzozów ,Buk ,Bukowno ,Bychawa ,Byczyna ,Bydgoszcz ,Bystrzyca ,Kłodzka ,Bytom ,Chełm ,Chełmek ,Chełmno ,Chełmsko ,Śląskie ,Chęciny ,Chmielnik ,Chocianów ,Chociwel ,Chodecz ,Chodzież ,Chojna ,Chojnice ,Chojnów ,Chorzów ,Chorzele ,Choszczno ,Ciechanowiec ,Ciechanów ,Ciechocinek ,Cieszyn ,Czarna ,Białostocka ,Czarna ,Woda ,Czarnków ,Czarne ,Czchów ,Czechowice-Dziedzice ,Czeladź ,Człopa ,Człuchów ,Dąbrowa ,Białostocka ,Dąbrowa ,Górnicza ,Dąbrowa ,Tarnowska ,Debrzno ,Dębica ,Dęblin ,Dobczyce ,Dobre ,Miasto ,Dobrodzień ,Dobrzany ,Dobrzyń ,nad ,Wisłą ,Dolsk ,Drawno ,Drawsko ,Pomorskie ,Drezdenko ,Drzewica ,Dukla ,Dynów ,Działdowo ,Dzierżoniów ,Elbląg ,Ełk ,Frampol ,Frombork ,Garwolin ,Gdańsk ,Gdynia ,Giżycko ,Glinojeck ,Gliwice ,Głogów ,Głogówek ,Głubczyce ,Głuchołazy ,Gniew ,Gniewkowo ,Gniezno ,Goleniów ,Golina ,Golub-Dobrzyń ,Gołdap ,Gorlice ,Gorzów ,Śląski ,Gorzów ,Wielkopolski ,Gostyń ,Gostynin ,Gozdnica ,Góra ,Górzno ,Grabów ,nad ,Prosną ,Grajewo ,Grodków ,Grodzisk ,Mazowiecki ,Grodzisk ,Wielkopolski ,Grójec ,Grudziądz ,Grybów ,Gryfice ,Gryfino ,Grywałd ,Hajnówka ,Hel ,Iława ,Iłowa ,Iwonicz-Zdrój ,Izbica ,Kujawska ,Jabłonowo ,Pomorskie ,Janikowo ,Janowiec ,Wielkopolski ,Janów ,Lubelski ,Jarocin ,Jarosław ,Jasień ,Jasło ,Jastarnia ,Jastrzębie-Zdrój ,Jawor ,Jaworzno ,Jedlina-Zdrój ,Jedlicze ,Jędrzejów ,Jelenia ,Góra ,Jeziorany ,Jutrosin ,Kalety ,Kałuszyn ,Kamienna ,Góra ,Kamień ,Krajeński ,Kamień ,Pomorski ,Karpacz ,Katowice ,Kazimierz ,Dolny ,Kazimierza ,Wielka ,Kępice ,Kępno ,Kętrzyn ,Kęty ,Kalisz ,Kalisz ,Pomorski ,Kalwaria ,Zebrzydowska ,Kamień ,Pomorski ,Karczew ,Kargowa ,Karlino ,Karpacz ,Katowice ,Kąty ,Wrocławskie ,Kcynia ,Kędzierzyn-Koźle ,Kielce ,Kietrz ,Kłobuck ,Kłodzko ,Knurów ,Kobylin ,Kobyłka ,Kolbuszowa ,Kolno ,Koło ,Kołobrzeg ,Koniecpol ,Konin ,Konstancin-Jeziorna ,Koronowo ,Kosów ,Lacki ,Koszalin ,Kościan ,Kościerzyna ,Kowal ,Kowalewo ,Pomorskie ,Kozienice ,Kożuchów ,Kórnik ,Krajenka ,Kraków ,Krasnobród ,Krasnystaw ,Kraśnik ,Krobia ,Krosno ,Krosno ,Odrzańskie ,Krotoszyn ,Krzywiń ,Krzyż ,Wielkopolski ,Ksawerów ,Kudowa-Zdrój ,Kunów ,Kutno ,Kwidzyn ,Lądek-Zdrój ,Legionowo ,Legnica ,Lesko ,Leszno ,Leśna ,Leżajsk ,Libiąż ,Lidzbark ,Lidzbark ,Warmiński ,Limanowa ,Lipiany ,Lipno ,Lipsko ,Lubaczów ,Lubartów ,Lubawka ,Lubień ,Kujawski ,Lubin ,Lublin ,Lubliniec ,Lubniewice ,Łańcut ,Łapy ,Łasin ,Łask ,Łaziska ,Górne ,Łazy ,Łeba ,Łęczna ,Łęczyca ,Łobez ,Łomianki ,Łomża ,Łosice ,Łowicz ,Łuków ,Maków ,Mazowiecki ,Malbork ,Małogoszcz ,Margonin ,Marki ,Maszewo ,Miasteczko ,Śląskie ,Miastko ,Michałowo ,Miechów ,Międzychód ,Międzyrzec ,Podlaski ,Międzyzdroje ,Mielec ,Mieszkowice ,Mikołajki ,Mikołów ,Mirosławiec ,Mirsk ,Mława ,Mogilno ,Mońki ,Morąg ,Mordy ,Moryń ,Mrągowo ,Mrocza ,Mszana ,Dolna ,Mszczonów ,Murowana ,Goślina ,Muszyna ,Myślenice ,Myślibórz ,Nakło ,nad ,Notecią ,Namysłów ,Narol ,Nasielsk ,Nekla ,Niemcza ,Nisko ,Nowa ,Dęba ,Nowa ,Ruda ,Nowa ,Sól ,Nowe ,Nowe ,Miasto ,Lubawskie ,Nowe ,Miasto ,nad ,Pilicą ,Nowogard ,Nowogród ,Nowogród ,Bobrzański ,Nowy ,Dwór ,Gdański ,Nowy ,Dwór ,Mazowiecki ,Nowy ,Sącz ,Nowy ,Targ ,Nowy ,Tomyśl ,Nysa ,Oborniki ,Oborniki ,Śląskie ,Olecko ,Olesno ,Olkusz ,Olsztyn ,Olsztynek ,Opalenica ,Opatów ,Opoczno ,Opole ,Opole ,Lubelskie ,Orneta ,Orzesze ,Osiek ,Osieczna ,Osiek ,Ostróda ,Ostrołęka ,Ostrów ,Mazowiecka ,Ostrów ,Wielkopolski ,Oświęcim ,Otmuchów ,Otwock ,Pabianice ,Paczków ,Pakość ,Pasłęk ,Piaseczno ,Piastów ,Piechowice ,Piekary ,Śląskie ,Pieszyce ,Pieńsk ,Piła ,Pilawa ,Pilica ,Pińczów ,Pionki ,Piotrków ,Trybunalski ,Aleksandrów ,Kujawski ,Aleksandrów ,Łódzki ,Alwernia ,Andrychów ,Annopol ,Augustów ,Barcin ,Barlinek ,Bartoszyce ,Będzin ,Bełchatów ,Biała ,Piska ,Biała ,Podlaska ,Białobrzegi ,Białogard ,Białystok ,Bielawa ,Bielsk ,Podlaski ,Biecz ,Bieruń ,Biłgoraj ,Blachownia ,Bochnia ,Bodzentyn ,Bogatynia ,Boguszów-Gorce ,Bolesławiec ,Borek ,Wielkopolski ,Braniewo ,Brańsk ,Brzeg ,Brzesko ,Brzeziny ,Brzozów ,Buk ,Bukowno ,Bychawa ,Byczyna ,Bydgoszcz ,Bystrzyca ,Kłodzka ,Bytom ,Chełm ,Chełmek ,Chełmno ,Chełmsko ,Śląskie ,Chęciny ,Chmielnik ,Chocianów ,Chociwel ,Chodecz ,Chodzież ,Chojna ,Chojnice ,Chojnów ,Chorzów ,Chorzele ,Choszczno ,Ciechanowiec ,Ciechanów ,Ciechocinek ,Cieszyn ,Czarna ,Białostocka ,Czarna ,Woda ,Czarnków ,Czarne ,Czchów ,Czechowice-Dziedzice ,Czeladź ,Człopa ,Człuchów ,Dąbrowa ,Białostocka ,Dąbrowa ,Górnicza ,Dąbrowa ,Tarnowska ,Debrzno ,Dębica ,Dęblin ,Dobczyce ,Dobre ,Miasto ,Dobrodzień ,Dobrzany ,Dobrzyń ,nad ,Wisłą ,Dolsk ,Drawno ,Drawsko ,Pomorskie ,Drezdenko ,Drzewica ,Dukla ,Dynów ,Działdowo ,Dzierżoniów ,Elbląg ,Ełk ,Frampol ,Frombork ,Garwolin ,Gdańsk ,Gdynia ,Giżycko ,Glinojeck ,Gliwice ,Głogów ,Głogówek ,Głubczyce ,Głuchołazy ,Gniew ,Gniewkowo ,Gniezno ,Goleniów ,Golina ,Golub-Dobrzyń ,Gołdap ,Gorlice ,Gorzów ,Śląski ,Gorzów ,Wielkopolski ,Gostyń ,Gostynin ,Gozdnica ,Góra ,Górzno ,Grabów ,nad ,Prosną ,Grajewo ,Grodków ,Grodzisk ,Mazowiecki ,Grodzisk ,Wielkopolski ,Grójec ,Grudziądz ,Grybów ,Gryfice ,Gryfino ,Hajnówka ,Hel ,Iława ,Iłowa ,Iwonicz-Zdrój ,Izbica ,Kujawska ,Jabłonowo ,Pomorskie ,Janikowo ,Janowiec ,Wielkopolski ,Janów ,Lubelski ,Jarocin ,Jarosław ,Jasień ,Jasło ,Jastarnia ,Jastrzębie-Zdrój ,Jawor ,Jaworzno ,Jedlina-Zdrój ,Jedlicze ,Jędrzejów ,Jelenia ,Góra ,Jeziorany ,Jutrosin ,Kalety ,Kałuszyn ,Kamienna ,Góra ,Kamień ,Krajeński ,Kamień ,Pomorski ,Karpacz ,Katowice ,Kazimierz ,Dolny ,Kazimierza ,Wielka ,Kępice ,Kępno ,Kętrzyn ,Kęty ,Kalisz ,Kalisz ,Pomorski ,Kalwaria ,Zebrzydowska ,Kamień ,Pomorski ,Karczew ,Kargowa ,Karlino ,Karpacz ,Katowice ,Kąty ,Wrocławskie ,Kcynia ,Kędzierzyn-Koźle ,Kielce ,Kietrz ,Kłobuck ,Kłodzko ,Knurów ,Kobylin ,Kobyłka ,Kolbuszowa ,Kolno ,Koło ,Kołobrzeg ,Koniecpol ,Konin ,Konstancin-Jeziorna ,Koronowo ,Kosów ,Lacki ,Koszalin ,Kościan ,Kościerzyna ,Kowal ,Kowalewo ,Pomorskie ,Kozienice ,Kożuchów ,Kórnik ,Krajenka ,Kraków ,Krasnobród ,Krasnystaw ,Kraśnik ,Krobia ,Krosno ,Krosno ,Odrzańskie ,Krotoszyn ,Krzywiń ,Krzyż ,Wielkopolski ,Kudowa-Zdrój ,Kunów ,Kutno ,Kwidzyn ,Lądek-Zdrój ,Legionowo ,Legnica ,Lesko ,Leszno ,Leśna ,Leżajsk ,Libiąż ,Lidzbark ,Lidzbark ,Warmiński ,Limanowa ,Lipiany ,Lipno ,Lipsko ,Lubaczów ,Lubartów ,Lubawka ,Lubień ,Kujawski ,Lubin ,Lublin ,Lubliniec ,Lubniewice ,Łańcut ,Łapy ,Łasin ,Łask ,Łaziska ,Górne ,Łazy ,Łeba ,Łęczna ,Łęczyca ,Łobez ,Łomianki ,Łomża ,Łosice ,Łowicz ,Łuków ,Maków ,Mazowiecki ,Malbork ,Małogoszcz ,Margonin ,Marki ,Maszewo ,Miasteczko ,Śląskie ,Miastko ,Michałowo ,Miechów ,Międzychód ,Międzyrzec ,Podlaski ,Międzyzdroje ,Mielec ,Mieszkowice ,Mikołajki ,Mikołów ,Mirosławiec ,Mirsk ,Mława ,Mogilno ,Mońki ,Morąg ,Mordy ,Moryń ,Mrągowo ,Mrocza ,Mszana ,Dolna ,Mszczonów ,Murowana ,Goślina ,Muszyna ,Myślenice ,Myślibórz ,Nakło ,nad ,Notecią ,Namysłów ,Narol ,Nasielsk ,Nekla ,Niemcza ,Nisko ,Nowa ,Dęba ,Nowa ,Ruda ,Nowa ,Sól ,Nowe ,Nowe ,Miasto ,Lubawskie ,Nowe ,Miasto ,nad ,Pilicą ,Nowogard ,Nowogród ,Nowogród ,Bobrzański ,Nowy ,Dwór ,Gdański ,Nowy ,Dwór ,Mazowiecki ,Nowy ,Sącz ,Nowy ,Targ ,Nowy ,Tomyśl ,Nysa ,Oborniki ,Oborniki ,Śląskie ,Olecko ,Olesno ,Olkusz ,Olsztyn ,Olsztynek ,Opalenica ,Opatów ,Opoczno ,Opole ,Opole ,Lubelskie ,Orneta ,Orzesze ,Osiek ,Osieczna ,Ostróda ,Ostrołęka ,Ostrów ,Mazowiecka ,Ostrów ,Wielkopolski ,Oświęcim ,Otmuchów ,Otwock ,Pabianice ,Paczków ,Pakość ,Pasłęk ,Piaseczno ,Piastów ,Piechowice ,Piekary ,Śląskie ,Pieszyce ,Pieńsk ,Piła ,Pilawa ,Pilica ,Pińczów ,Pionki ,Piotrków ,Trybunalski ,Piszczac ,Pleszew ,Płock ,Płońsk ,Pobiedziska ,Poddębice ,Pogorzela ,Polanica-Zdrój ,Polanów ,Police ,Polkowice ,Połaniec ,Poniatowa ,Poreba ,Poznań ,Prabuty ,Praszka ,Prochowice ,Proszowice ,Prudnik ,Prusice ,Pruszcz ,Gdański ,Pruszcz ,Przasnysz ,Przemyśl ,Przeworsk ,Przytyk ,Pszczyna ,Pszów ,Puck ,Puławy ,Pułtusk ,Puszczykowo ,Pyrzyce ,Rabka-Zdrój ,Raciąż ,Racibórz ,Radków ,Radlin ,Radom ,Radomsko ,Radymno ,Radziejów ,Radoszyce ,Radymno ,Rajgród ,Rakoniewice ,Raszków ,Rawicz ,Rawa ,Mazowiecka ,Recz ,Reda ,Rejowiec ,Fabryczny ,Resko ,Reszel ,Rogów ,Rogoźno ,Ropczyce ,Ruciane-Nida ,Ruda ,Śląska ,Rudnik ,nad ,Sanem ,Rumia ,Rybnik ,Rychwał ,Rydułtowy ,Ryglice ,Ryn ,Rypin ,Rzepin ,Sandomierz ,Sanok ,Sejny ,Serock ,Sędziszów ,Sędziszów ,Małopolski ,Sianów ,Siedlce ,Siemianowice ,Śląskie ,Siemiatycze ,Sieradz ,Sieraków ,Siewierz ,Skalbmierz ,Skarszewy ,Skała ,Skawina ,Skępe ,Skierniewice ,Skoczów ,Skwierzyna ,Sława ,Słubice ,Słupca ,Słupsk ,Sobótka ,Sochaczew ,Sokółka ,Sokołów ,Małopolski ,Sokołów ,Podlaski ,Solec ,Kujawski ,Sompolno ,Sopot ,Sosnowiec ,Stalowa ,Wola ,Starachowice ,Stargard ,Starogard ,Gdański ,Staszów ,Stawiszyn ,Stepnica ,Stęszew ,Stoczek ,Łukowski ,Stronie ,Śląskie ,Strumień ,Strzegom ,Strzelce ,Krajeńskie ,Strzelce ,Opolskie ,Strzelin ,Sucha ,Beskidzka ,Suchedniów ,Suchowola ,Sulęcin ,Sułkowice ,Supraśl ,Suraż ,Susz ,Suwałki ,Swarzędz ,Syców ,Szadek ,Szamocin ,Szamotuły ,Szczawnica ,Szczawno-Zdrój ,Szczebrzeszyn ,Szczecin ,Szczecinek ,Szczyrk ,Szczytna ,Szczytno ,Szepietowo ,Szklarska ,Poręba ,Szprotawa ,Sztum ,Tarnobrzeg ,Tarnogród ,Tarnowskie ,Góry ,Tarnów ,Tczew ,Terespol ,Tłuszcz ,Tolkmicko ,Tomaszów ,Lubelski ,Tomaszów ,Mazowiecki ,Toruń ,Toszek ,Trzcianka ,Trzciel ,Trzebiatów ,Trzebinia ,Trzebnica ,Trzemeszno ,Tuchola ,Tuchów ,Tuczno ,Turek ,Tuszyn ,Twardogóra ,Tworóg ,Tyczyn ,Tykocin ,Ujazd ,Ujście ,Ulanów ,Uniejów ,Ustka ,Ustroń ,Wadowice ,Wałbrzych ,Wałcz ,Warka ,Warszawa ,Warta ,Wasilków ,Wejherowo ,Węgorzewo ,Węgrów ,Więcbork ,Wilamowice ,Wisła ,Witkowo ,Wleń ,Włoszczowa ,Wodzisław ,Śląski ,Wojcieszów ,Wojkowice ,Wolbórz ,Wolbrom ,Wolin ,Wolsztyn ,Wołów ,Woźniki ,Września ,Wrocław ,Wronki ,Września ,Wschowa ,Wyrzysk ,Wysokie ,Mazowieckie ,Wyszków ,Zabłudów ,Zabrze ,Zagórz ,Zakliczyn ,Zakopane ,Zalewo ,Zambrów ,Zamość ,Zator ,Zawadzkie ,Zawichost ,Zawiercie ,Zbąszynek ,Zbąszyń ,Zduńska ,Wola ,Zelów ,Zgierz ,Zgorzelec ,Zielona ,Góra ,Zielonka ,Ziębice ,Złocieniec ,Złotoryja ,Złotów ,Żabno ,Żagań ,Żarki ,Żarów ,Żary ,Żelechów ,Żerków ,Żmigród ,Żnin ,Żory ,Żukowo ,Żuromin ,Żychlin ,Żyrardów